Czym się różni kaseta od wolnobiegu?

W kwestii rowerowych standardów i stosowanych części powstało z biegiem lat wiele rozwiązań, które mogą być kłopotliwe w rozróżnieniu zwłaszcza dla osób nie najlepiej obeznanych w temacie. Jednym z trudniejszych do rozpoznania elementów są tylne zębatki, a mianowicie sposób w jaki łączą się one z kołem. Istnieje tutaj co najmniej kilka rozwiązań, jednak zajmiemy się dwoma najtrudniejszymi do rozróżnienia - kasetą i wolnobiegiem. Czym one są, jak są zbudowane i co je od siebie odróżnia?

Działanie wolnobiegu w rowerze i jego krótka historia

W przypadku napędzania tylnego koła roweru przy pomocy przekładni łańcuchowej konieczne jest przeniesienie napędu z łańcucha na koło roweru. W tym celu połączone jest ono z zębatką, pojawia się tu jednak jeden problem. Gdy do piasty koła zostania zamocowana bezpośrednio zębatka, oznaczało będzie to, że koło będzie obracało się wraz z obrotem korby, ale jednocześnie korba będzie obracała się jednocześnie wraz z kołem. Co to powoduje? Podczas jazdy konieczne jest stałe pedałowanie niezależnie od prędkości jazdy. Takie rozwiązanie napędu nazywa się dziś ostrym kołem i nadal wykorzystywane jest m.in. przez pasjonatów, czy np. do jazdy torowej.

Problem ten rozwiązali na początku XX wieku anglicy Sturmey i Archer w latach 1900 - 1902 tworząc mechanizm zwany wolnobiegiem. Jest to element łączący zębatkę z piastą koła. Zbudowany jest on przy użyciu zapadek w taki sposób, że "rozdzielają" one połączenie między nimi w trakcie obrotu zębatki do tyłu. Skutkuje to tym, że napęd jest przenoszony w czasie pedałowania do przodu, natomiast możliwe jest przestanie pedałowania, a nawet obrót korbą do tyłu w czasie jazdy. W późniejszych latach zarówno anglicy jak i inni konstruktorzy rozwijali ten mechanizm dodając do niego przełożenia w postaci piast wielobiegowych, czy nawet hamulców. Jest on ulepszany do dziś w konstrukcjach bębenków piast.

6-cio rzędowy wolnobieg 

Jak zbudowany jest wolnobieg?

Przyjęło się określać w skrócie mianem wolnobiegu zestaw tylnych zębatek wyposażonych w ten mechanizm. Z bardziej mechanicznego punktu widzenia jego rozwiązania są różne i często jest on mechanizmem wbudowanym w piastę tylnego koła roweru. Może współgrać z przekładnią planetarną, a nawet być wyposażony w hamulec uruchamiany obrotem korby w tył. W kontekście porównania wolnobiegu z kasetą skupimy się jednak na wolnobiegu w znaczeniu dotyczącym zestawu tylnych zębatek.

W takim znaczeniu wolnobieg składa się zębatek, które nałożone są na mechanizm wolnobiegu. Cały zestaw jest połączony ze sobą na stałe i jest nierozbieralny. Nakręca się go na piastę przy pomocy klucza o specjalnym kształcie.

Jak zbudowana jest kaseta rowerowa?

Kaseta z pozoru znacznie się nie różni jednak zbudowana jest zupełnie inaczej. Składa się ona z oddzielnych zębatek, a dokładniej koronek, które nakłada się na piastę i dokręca przy pomocy nakrętki. Czy jest ona zatem pozbawiona mechanizmu wolnobiegu? Tak, ale nie do końca. Budowa piasty koła na którą nakłada się kasetę jest zupełnie inna niż współpracującej z wspomnianym wcześniej zestawem z wolnobiegiem. Piasta ta wyposażona jest w bębenek od strony napędowej i to on posiada w sobie wbudowany mechanizm działający na zasadzie wolnobiegu. Zewnętrzna obudowa bębenka posiada kształt umożliwiający zainstalowanie zębatek w formie kasety. W rezultacie taki system posiada zalety wolnobiegu w postaci możliwości kręcenia pedałami do tyłu, jednak zbudowany jest nieco inaczej.

11-sto rzędowa kaseta ze zdjętymi ostatnimi koronkami

Jak odróżnić kasetę od wolnobiegu?

O ile ich budowa znacznie się różni, to rozróżnienie ich założonych na rower nie jest takie proste. Pierwszą cechą po której można je rozróżnić jest ilość zębatek, co skutkuje ilością przełożeń z tyłu. Wolnobiegi posiadają zwykle do 7 zębatek, natomiast kasety budowane są zwykle w formie wyposażonej we więcej koronek, nawet do parunastu. Mając do czynienia zatem z ponad ośmioma zębatkami będzie to kaseta, natomiast do 6-7 przełożeń posiadają zwykle wolnobiegi.

Problem w odróżnieniu może zatem pojawiać się w zestawach wyposażonych w ilość zębatek na granicach tych przedziałów ze względu na różne rozwiązania producentów. Jedną z metod odróżnienia ich w takim wypadku może być spojrzenie na nakrętkę przy najmniejszej zębatce. W przypadku kaset będzie widoczny od razu kształt wielowpustu wiążący się z kluczem potrzebnym do jej odkręcenia. Wolnobieg będzie posiadał natomiast nakrętkę w postaci przypominającej bardziej zaślepkę chroniącą przed zabrudzeniem o otworach na jej górze umożliwiających jej ściągnięcie. Nakrętki te zachowują się także inaczej podczas obrotu zębatek do tyłu. W przypadku kasety nakrętka obraca się wraz z zębatkami, natomiast w wolnobiegu pozostaje ona nieruchoma.

Ostatnią metodą będzie sprawdzenie numerów widocznych na zębatkach. W przypadku jednego z największych producentów - Shimano, wolnobiegi oznaczane są literami MF, natomiast kasety CS. Można łatwo odszukać oznaczenia innych producentów. To także jedyna metoda rozróżnienia ich podczas np. zakupów w sklepie internetowym podczas przeglądania specyfikacji roweru.

Różnice między kasetą a wolnobiegiem

W wyniku innej budowy występują także inne różnice miedzy kasetą a wolnobiegiem. Jedną z nich jest sposób ich montażu, a co za tym idzie demontażu. Do demontażu wolnobiegu potrzebny jest jedynie klucz o odpowiednim kształcie zależnym od producenta. Umieszcza się go wewnątrz wolnobiegu i odkręca przeciwnie do wskazówek zegara. Jego odkręcenie może wymagać sporo siły ze względu na to, że dokręca się on w czasie jazdy. Z tego względu zakładając wolnobieg po założeniu go na piastę wystarczy lekko dokręcić i przejechać się spokojnym tempem rowerem po założeniu koła, a dokręci się on w czasie jazdy.

   Kasety ze zdjętymi koronkami

Wolnobieg

W przypadku kasety sytuacja jest nieco bardziej skomplikowana. Nakrętkę odkręca się podobnie przy pomocy klucza (w przypadku jednego standardu Shimano kaset i wolnobiegów klucze te różnią się długością), jednak podczas odkręcania w stronę przeciwną do wskazówek zegara kaseta będzie obracała się razem z nakrętką. Dlatego konieczne jest użycie dodatkowego narzędzia w postaci tzw. bacika wyposażonego w kawałek łańcucha na rączce. Jego łańcuch owija się wzdłuż jednego trybu kasety i w ten sposób blokuje się jej obrót, dzięki czemu drugą ręką można odkręcić nakrętkę przy użyciu klucza. Po jej odkręceniu możliwe jest zdjęcie koronek wraz z podkładkami z bębenka piasty. Jej założenie może być nieco bardziej skomplikowane, gdyż trzeba odpowiednio dopasować oddzielne koronki z podkładkami w odpowiedniej kolejności. Samych koronek nie powinno się dać źle założyć ze względu na kształt nacięć na bębenku, natomiast trzeba uważać na kolejność podkładek je dystansujących. Po ich nałożeniu dokręca się je przy pomocy nakrętki samym kluczem bez konieczności użycia bacika. Należy użyć dość sporej siły (wartość podana na nakrętce), gdyż nie dokręca się ona w czasie jazdy jak w wolnobiegu. 

Z różnic w ich budowie wynika brak kompatybilności wolnobiegu z piastą koła przystosowanego do kasety i odwrotnie. Wolnobieg dokręca się do piasty koła, natomiast koło do użycia z kasetą posiada piastę z bębenkiem mieszczącym mechanizm wolnobiegu. Z tego względu nie jest możliwa zmiana wolnobiegu na kasetę, ani w drugą stronę, bez wymiany piasty koła, co może okazać się kosztowne i czasochłonne. 

Wady i zalety obu rozwiązań

Zestawy tylnych zębatek w postaci kaset stały się zdecydowanie bardziej popularne w rowerach o bardziej sportowym zacięciu, ale nie tylko. Z tego względu są one znacznie bardziej rozwijane i kompatybilne są z wyższymi grupami napędowymi. Dlatego za główną zaletę wolnobiegu można by uznać cenę, jednak kaset nie stosuje się praktycznie w mocno budżetowych modelach rowerów i ciężko jest znaleźć podobne modele oferujące kasetę i wolnobieg z tą samą ilością przełożeń.

W kwestii ilości przełożeń to kasety zdecydowanie górują będąc oferując nawet do 12 koronek w porównaniu do 7-8 zębatek w wolnobiegach. Z większej ilości koronek na kasecie wynika jej większa rozpiętość - różnica w ilości zębów między najmniejszym a największym trybem, gdzie w dobrych kasetach zarówno najmniejsza zębatka ma mniej zębów niż najmniejsza zębatka wolnobiegu, a największa ma ich więcej. Dzięki temu na kasecie dostępne są twardsze przełożenia do szybszej jazdy i lżejsze do jazdy pod górę, jednak porównywanie tych rozwiązań w ten sposób jest nie fair w stosunku do wolnobiegów, które nie są dostępne w takiej ilości zębatek.

Za zaletę wolnobiegu można uznać czas potrzebny na jego wymianę i prostotę ze względu na konieczność użycia tylko jednego klucza i brak potrzeby dopasowywania koronek. W praktyce w związku z jego samoczynnym dokręcaniem konieczne jest natomiast zwykle użycie dużo większej siły co wymaga nieco wprawy i cierpliwości. Dzięki oddzielnym koronkom kasety możliwa jest wymiana pojedynczego trybu w skutek nierównomiernego zużycia, natomiast wolnobieg trzeba wymieniać w całości.

Jako zaletę kaset zdarza się podawać ich niższą masę, należy jednak tutaj pamiętać by porównywać je z kasetą i wolnobiegiem o tej samej ilości zębatek wykonanych z tych samych materiałów i o uwzględnieniu masy bębenka piasty, gdyż bez niego kaseta nie posiada tych samych funkcji. W takim wypadku w przypadku tańszych kaset ich przewaga pod tym względem nie będzie odczuwalna. Bardziej odczuwalną różnicą jest natomiast ich większa sztywność połączenia z kołem wynikająca z typu konstrukcji. Dzięki temu zestaw z kasetą jest znacznie mniej podatny na uszkodzenia przy mocnym obciążeniu w skutek mocnego pedałowania.

Kaseta, czy wolnobieg - co wybrać?

Takie pytanie może pojawiać się w przypadku wyboru roweru, zwłaszcza z bardziej budżetowej półki cenowej. W związku z podanymi zaletami zaleca się zwykle zakup roweru wyposażonego w kasetę. Jednak mając na uwadze, że wolnobieg nie jest najbardziej zaawansowanym rozwiązaniem i późniejsza ewentualna zmiana na kasetę może być nieopłacalna, nic nie stoi na przeszkodzie wyposażonego w niego roweru. Zwłaszcza gdy jego zastosowanie będzie dalekie od sportowej i wyczynowej jazdy, a zależy nam na budżecie i tańszej późniejszej eksploatacji roweru. Zwykle porównując podobne modele ten z wolnobiegiem będzie tańszy, dzięki czemu zaoszczędzone w ten sposób środki można od razu wykorzystać do zakupu np. kasku lub oświetlenia, czy innego potrzebnego akcesorium do cieszenia się nowym rowerem.